ارزیابی عوامل مدیریتی مؤثر بر میزان موفقیت شرکتهای تعاونی تولید روستایی استان چهارمحال و بختیاری

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره,47-2 شماره )313-323( 1395 2 ارزیابی عوامل مدیریتی مؤثر بر میزان موفقیت شرکتهای تعاونی تولید روستایی استان چهارمحال و بختیاری شکیبا مهدیان 1 امیر مظفر امینی 2 علی یوسفی * 3 1 کارشناسی ارشد توسعه روستایی گروه توسعه روستایی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان 2 و 3 به ترتیب دانشیار و استادیار گروه توسعه روستایی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان )تاریخ دریافت: 93/10/29- تاریخ تصویب: 94/8/30( چکیده از جمله مهمترین موانع موجود در راه توسعه بخش کشاورزی در ایران خردی و پراکندگی زمینهای کشاورزی است. شاید بتوان گفت یکی از بهترین راهه یا واحدهای بهرهبرداری گروهی میباشد. در این این مقابله با واقعیت برپایی میان بیشک شرکتهای تعاونی تولید روستایی بهدلیل رعایت اصول سهگانه»مالکیتحاکمیت«و»فاعلیت«از استقبال بیشتری در مقایسه با دیگر واحدها بهرهبرداری جمعی برخوردارند. با این وجود این شرکتها با داشتن دهها سال قدمت هنوز آن جایگاه بایسته و متناسب با شأنشان را در بخش تولید کشورمان بهدست نیاورده- اند. نوشتار حاضر که برخاسته از یک پژوهش میدانی است در پی شناخت و ارزیابی عوامل مدیریتی مؤثر بر موفقیت شرکتهای تعاونی تولید روستایی میباشد. جامعه آماری این پژوهش را اعضای شرکتهای تعاونی تولید روستایی فعال استان چهارمحال و بختیاری که جمعا 3715 نفر بودند تشکیل داده است. تعداد 160 نفر به روش نمونهگیری کامال تصادفی بهعنوان نمونۀ آماری تعیین گردیدند. در این پژوهش شاخص موفقیت با استفاده از مدل سروکوال که برای نخستینبار برای ارزیابی شرکتهای تعاونی بکار گرفته میشود سنجیده شده است و نشان از شکاف بین انتظارات و ادراکات اعضا از کیفیت خدمات ارایه شده در شرکتها دارد. برای سنجش مهارتهای مدیران نیز از مدل مهارتهای سهگانه مدیریتی کاتز استفاده شد. به منظور بررسی روایی محتوایی پرسشنامه از نظر استادان گروه توسعه روستایی دانشگاه صنعتی اصفهان و جهت سنجش پایایی پرسشنامه از پیش آزمون و ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شد. نتایج حاصل از آزمون ویلکاکسون نشان میدهد که شرکتهای تعاونی تولید روستایی استان تنها در ب عد اطمینان توانستهاند انتظارات اعضا را برآورده سازند. عوامل مدیریتی مؤثر بر موفقیت شرکتهای تعاونی تولید روستایی که با استفاده از رگرسیون چند متغیره بهدست آمد نیز عبارتند از: مهارتهای انسانی مدیران مهارتهای ادراکی مدیران اعتقاد آنها به مشارکت اعضا در امور شرکتها سطح تحصیالت و میزان تجربه مدیریتی مدیران. واژههای کلیدی: شرکتهای تعاونی تولید روستایی عوامل مدیریتی مدل سروکوال رضایت- مندی مدل کاتز. E-mail: ayousefi@cc.iut.ac.ir * نويسنده مسئول: علی يوسفی

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره 47-2 شماره 1395 2 314 مقدمه بخش کشاورزي در سالهاي اخير توان توسعه قابل- توجهی از خود نشان داده است بهطوري که با توليد مازاد بر نياز برخی محصوالت زراعی و باغی و صدور آنها جايگاه مناسبی در بازار جهانی کسب کرده است. با اينحال بهنظر میرسد که هنوز اين بخش در آغاز مسير توسعه خود قرار دارد و براي بالفعل کردن پتانسيلهاي توسعهاي خود مسيري طوالنی ولی پر پيچ و خم و با مشکالت گوناگونی را پيش روي دارد. از جمله اين مشکالت میتوان به موانع ساختاري و بهويژه به مسئله نظام بهرهبرداري اشاره کرد. نظام بهرهبرداري سازمانی اجتماعی مرکب از عناصر بهم پيوسته است که با هويت و مديريتی واحد و در ارتباط متقابل با شرايط طبيعی و اجتماعی محيط خود امکان توليد محصوالت کشاورزي را فراهم میسازد.)Lhsayyzadeh, 2008) کشورهاي ديگر بيانکننده نتايج به-دست آمده از تجربيات اين واقعيت است که»در تمام الگوهاي موفقی که به توسعه کشاورزي منجر شده است تغييرات در راستاي کاهش تعداد بهرهبرداريها و افزايش متوسط مساحت اراضی آنها در اندازههاي توجيهپذير از نظر اقتصادي و شکلگيري نظامهاي بهرهبرداري نوين و مناسب با شرايط روز انجام گرفته است. اين تغييرات امکان بهزراعی کاربرد روشها و فنون و استفاده صحيح و مناسب از ابزار و ماشينها و نهادههاي نوين کشاورزي حداکثر استفاده از منابع در راستاي افزايش بهرهوري و سود و افزايش عملکرد بخش کشاورزي در همهي ابعاد را فراهم میآورد«Pezeshki Rad et al Quoted from (.)Abdollahi,,2001 p 346 در اين ارتباط بیشک تعاونیهاي مربوط به کشاورزي نظامهاي نقش ويژهاي بهرهبرداري در بهبود الگوهاي کشاورزي داشتهاند )2001 al.,.)pezeshki Rad et تشکلهايی که هنوز از آن جايگاه بايستهاي که در اقتصاد ايران میتوانند بهعهده داشته باشند برخوردار نيستند. از طرفی سنگ زير بناي هر سازمانی مدير آن است و رشد و پيشرفت سازمان تا حد زيادي به اعمال مديريت صحيح بستگی دارد. مسالهاي که کمتر در شرکتهاي تعاونی مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه تا به حال مطالعات گوناگونی در مورد عواملی که میتواند در موفقيت اين شرکتها نقش داشته باشد انجام گرفته و در پارهاي از اين پژوهشها نيز به مهارت و توانايی مديران اشاره شده است ولی در کمتر پژوهشی اين مهارتها به- شکلی منسجم مورد ارزيابی قرار گرفته است. از جمله پژوهشهاي علمی که در آن به نقش عوامل مديريتی در موفقيت شرکتهاي تعاونی اشاره شده است پژوهش )2013( Karami & Agahi میباشد که ضمن بررسی تعاونیهاي توليدي محصوالت خارج از فصل استان کرمانشاه به اين نتيجه رسيدند که عوامل مديريتی به طور مستقيم بر موفقيت اين شرکتها تأثير میگذارند. Shabanali Fami et al. )2006( معتقدند توانايیهاي مديريتی از جمله عوامل موثر بر موفقيت شرکتهاي تعاونی زنان میباشد. Amini et al. )2008( ضمن ارزيابی عوامل مؤثر بر موفقيت شرکتهاي تعاونی مرغداران مشخص میکنند که تخصص و قابليت مديران بهصورت تابعی از موفقيت شرکتها ضريب تأثيري 0/46 دارد. Gholifar & Baniasadi )2013( معتقدند که از جمله عوامل درونسازمانی مؤثر بر موفقيت شرکتهاي تعاونی مهارتهاي فنی و انسانی مديران است. Daneshvarkakhaki et al )2009( نيز در بررسی نقش مديريت در عملکرد شرکتهاي تعاونی توليد روستايی به اين واقعيت دست يافتند که از جمله متغيرهاي موثر در موفقيت اين تشکلها تجربه عملی و دانش تخصصی مديران است. Unal et al. )2009( در بررسی تعاونیهاي ماهيگري ترکيه به اين نتيجه رسيدند که از جمله عوامل داخلی مؤثر بر موفقيت اين شرکتها مهارتهاي مديريتی می- Nyoro باشد. )2007( در بررسی عوامل مؤثر بر موفقيت تعاونیهاي کشاورزي در کنيا نشان داد که تجربه مديران مهارتهاي هيئتمديره و کارمندان و آموزش آنها با موفقيت تعاونیها رابطه دارد. )2006( Carlberg ضمن بررسی تعاونیهاي تازه تأسيس آمريکا به اين نتيجه رسيد که عوامل مديريتی مؤثر بر موفقيت اين تعاونیها مهارت فنی مديران تجربه مديريتی تمام وقت بودن و آموزش مديران است. بر اين اساس اين پژوهش به دنبال بررسی عوامل مديريتی موثر بر موفقيت شرکتهاي تعاونی توليد

315 مهديان و همکاران: ارزيابی عوامل مديريتی موثر بر ميزان موفقيت شرکت هاي تعاونی... روستايی استان چهارمحال و بختياري میباشد. در اين پژوهش براي سنجش مهارتهاي مديريتی مديران از مدل کاتز استفاده شد. بر اساس اين مدل الزمهي مديريت اثربخش دارا بودن مهارتهاي سهگانۀ فنی انسانی و ادراکی است که هر کدام میتوانند بهطور مجزا پيشرفت کنند )1991.)Katz, منظور از مهارت فنی ادراک و استادي در فعاليت خاصی است که الزمه آن کاربرد روش- ها فرايندها رويه عملها و فنون است. مهارت انسانی ناظر بر قدرت و توانايی در زمينه ايجاد تفاهم و همکاري و انجام کار بهوسيله ديگران فعاليت مؤثر بهعنوان عضو گروه درک انگيزههاي افراد و تأثيرگذاري بر رفتار آن- هاست )2009.)Alaghehband, مهارت ادراکی نيز از توانايی درک مشکالت سازمان همراه با جزئيات تشکيل- دهنده آن در موقعيتی مرتبط حکايت دارد ( Seyed )Abbaszadeh, 1995 که میتوان آنرا توانايی داشتن تصوير ذهنی درستی از کليت امور همراه با جزئيات تشکيلدهنده آن در موقعيت مرتبط )1998 )Zaki, تعريف کرد. همچنين براي سنجش موفقيت تعاونیها در اين مطالعه نيز از مدل رضايتسنجی سروکوال استفاده شد. اين مدل بر پايه نظريه»عدم تأييد انتظارات«بنا شده است. بر اساس اين نظريه اگر عملکرد ادراک شده توسط فرد از انتظارات او بيشتر باشد فرد احساس رضايت میکند و اگر عملکرد ادراک شده از انتظارات فرد کمتر باشد شخص احساس نارضايتی میکند Divandari & ( )delkhah, 2005 شکل 1. مدل شکلگيري رضايتمندي مشتري & (Jamal Kamal, 2002) در اين مدل شکاف کيفيت خدمات در پنج ب عد زير سنجيده شده و سپس شاخص کلی رضايتمندي ساخته میشود. ويژگیهاي فيزيکی: فيزيکی موجود در محل کار و کارکنان. ظاهر تجهيزات وسايل و ابزار اعتماد: توانايی سازمان خدمتدهنده در عمل به وعدههاي خود بهطور دقيق و مستمر. پاسخگويی: تمايل و اشتياق سازمان براي کمک به مشتريان و ارايه بهموقع خدمات. اطمينان خاطر: دانش و مهارت و شايستگی کارکنان درالقاي حس اعتماد به مشتري. دلسوزي: جهت درک نيازهاي او نزديکی و همدلی با مشتري و تالش در.)Allan, 2003( براي سنجش رضايت کارکنان سازمانها در بعضی از مطالعات از اين مدل استفاده شده است. از اينرو در اين پژوهش نيز مقرر شد تا براي نخستينبار در ايران از مدل تطبيقيافته سروکوال براي سنجش رضايت اعضاي شرکتهاي تعاونی توليد روستايی استان چهارمحال و بختياري استفاده شود. هدف کلی پژوهش حاضر ارزيابی موفقيت شرکتهاي تعاونی توليد روستايی استان چهارمحال و بختياري و عوامل مديريتی مؤثر بر آن میباشد. بر اين اساس اهداف اختصاصی آن بهشرح زير تعريف شد: 1. ارزيابی ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی توليد روستايی سروکوال. استان بختياري و چهارمحال مدل براساس 2.ارزيابی عوامل مديريتی مؤثر بر موفقيت شرکتهاي تعاونی توليد روستايی استان چهارمحال و بختياري و تأثير آنها بر موفقيت اين شرکتها مشتمل بر: 1-2 ويژگیهاي فردي هيئتهاي ومديران مديره عامل شامل:سن سطح تحصيالت و سوابق مديريتی آنها. 2-2 ارزيابی ميزان برخورداري هيئتهاي مديره و مديران عامل از مهارتهاي سهگانه فنی انسانی و ادراکی مديريتی مدل کاتز. 3-2 ارزيابی ميزان اعتقاد و باور هيئتهاي مديره و رضايتمندي شخص کيفيت ادراک شده انتظارات مديران عامل به مشارکت اعضا در سه زمينه: تصميم- گيري اجراي عمليات کاشت داشت و برداشت نظارت بر اجراي امورشرکت مواد و روشها اين پژوهش ميدانی که از نوع توصيفی همبستگی میباشد بهروش پيمايشی انجام شده است. جامعه آماري آنرا اعضاي تمام شرکتهاي تعاونی توليد روستايی فعال در استان چهارمحال و بختياري که جمعا 3715 نفر بودند

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره 47-2 شماره 1395 2 316 تشکيل داده است. براي تعيين حجم نمونه از بين اعضاي عادي شرکتها از فرمول کوکران با مقدار p برابر 0/18 درسطح اطمينان 95 درصد و با دقت 0/06 استفاده شد و حجم نمونه 160 نفر برآورد گرديد ( al., Scheaffer et 1990( و سپس سهم هر شرکت بهروش انتساب متناسب بر اساس تعداد اعضاي شرکتها مشخص شد. بهمنظور گردآوري اطالعات ميدانی مورد نياز پژوهش از دو نوع پرسشنامه ساختيافته براي اعضاي عادي و مديران شرکتها استفاده شد. براي سنجش ميزان رضايتمندي اعضا از کيفيت خدمات ارايه شده در شرکتها ميزان انتظارات و ادراکات اعضاي شرکتهاي تعاونی در قالب ابعاد پنجگانه مدل سروکوال و با عنايت به ماهيت اين ابعاد در شرکتهاي تعاونی توليد روستايی بهطور جداگانه در 57 گويه تبيين شده در يک مقياس پنج سطحی ليکرت از شديدا مخالف )عدد 1( تا شديدا موافق )عدد 5( مورد بررسی قرار گرفت. اين گويهها در بخش ضمائم نشان داده شدهاند. در تحقيقات مقدماتی پرسشنامهها با 30 نفر آزمون شد و در نتيجه اصالحات الزم در پرسشنامهها بهعمل آمد. براي دريافت ميزان تطابق سازههاي تجربی با سازههاي نظري که جهت سنجش مفاهيم مورد نظر پژوهش تدوين گرديده بود از روش تحليل عاملی که در حالحاضر از مهمترين و پرکاربردترين روشهاي اعتباريابی است سود برده شد. براي تعيين ميزان تناسب مجموعه متغيرها در ماتريس همبستگی در تحليل عاملی از آماره KMO استفاده شد vaus,1997( )De و اين آزمون نشان داد که متغيرهاي انتخابی براي تحليل عاملی در اين تحقيق مناسب بوده با عوامل استخراج شده نيز همبستگی بااليی دارد. براي تعيين دقت سنجش روش انتخاب شده براي جمعآوري اطالعات ميدانی يا حد پايايی آن نيز از ضريب آلفاي کرونباخ استفاده شد. جدول 1 پايايی و روايی مفاهيم به- کار رفته در پرسشنامه اعضا را نشان میدهد و مويد اين است که مدل اصالح شده 5 بعدي سروکوال ابزار مناسبی براي سنجش ميزان رضايتمندي اعضا از کيفيت خدمات ارايه شده در شرکتهاي تعاونی توليد روستايی میباشد و میتوان از اين مدل در موارد مشابه استفاده کرد. K.M.o /780 /640 /764 /771 /818 عوامل شاخص رضايت- مندي مفهوم واسطه بعدفيزيکی اعتبار پاسخگويی اطمينان همدلی انتظارات sig /000 /000 /000 /000 /000 جدول 1. پايايی و روايی مفاهيم بهکار رفته در پرسشنامه اعضا ادراکات ضريبα K.M.O sig ضريب α /793 /845 0/000 /877 /743 /897 /000 /902 /681 /843 /000 /863 /761 /941 /000 /960 /762 /905 /000 /913 Bartletts=16424/273 Cronbach's Alpha= /962 همچنين براي سنجش ميزان مهارتهاي مديران شرکتها از پرسشنامه سنجش مهارتهاي سهگانه مديريتی )2009 )Moghimi, با ا عمال تغييرات الزم و تطبيق آن با شرکتهاي تعاونی استفاده شد. گويههاي سنجش مهارتهاي مديريتی در بخش ضمائم نشان داده شدهاند. جدول 2 ميزان پايايی و روايی مفاهيم موجود در پرسشنامه مديران را نشان میدهد. عوامل جدول 2 محاسبۀ ميزان پايايی و روايی مفاهيم بهکار رفته در پرسشنامۀ مديران مفهوم واسطه ضريبα 0/944 0/791 0/930 sig 0/000 0/000 0/000 پرسشنامه مديران K.M.O 0/926 0/800 0/860 Bartlett 626/088 103/040 770/818 مديريتی فنی مديريتی فنی کشاورزي مهارتهاي انسانی مهارتهاي ادراکی اعتقاد مديران به مشارکت اعضا Sig= 0/ 000 0/942 0/692 K.M.O = 0 / 829 696/189 35/833 0/000 0/000 0/951 0/781 Bartletts= 3045/ 592

317 مهديان و همکاران: ارزيابی عوامل مديريتی موثر بر ميزان موفقيت شرکت هاي تعاونی... پس از گردآوري دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS تجزيه و تحليل دادهها انجام شد و براي توصيف اطالعات گردآوري شده از جداول توزيع فراوانی بهره گرفته شد. براي آزمون گمانهها نيز از آزمونهاي ناپارامتريک ويلکاکسون و کروسکال واليس و رگرسيون چندمتغيره استفاده شد. نتایج و بحث ميانگين سن اعضاي عادي و مديران نمونه مورد مطالعه بهترتيب 55 و 49 سال میباشد. در جدول 3 توزيع فراوانی دستههاي مختلف سنی اعضاي نمونه مورد مطالعه بهتفکيک آمده است. چنانچه مشاهده میشود در بين اعضاي عادي شرکتها کمترين فراوانی به گروه سنی جوان و بيشترين فراوانی به رده ميانسال تعلق دارد. در بين مديران شرکتها نيز بيشترين فراوانی متعلق به گروه ميانسال و کمترين آن از آن سالمندان است. جدول 3. توزيع فراوانی سن اعضاي و مديران نمونه مورد گروه جوان ميانسال سالمند کل سن)سال( 40 و کمتر مطالعه اعضاي عادي فراوانی 20 درصد 12/5 فراوانی 25 مديران درصد 32/1 48/7 38 55/6 89 41-60 61 و بيشتر 19/2 78 15 78 31/9 100 51 160 در جدول 4 توزيع فراوانی سطح تحصيالت اعضاي عادي و مديران شرکتها نشان داده شده است. چنانچه مشاهده میشود در بين اعضا بيشترين فراوانی متعلق به گروه با تحصيالت مکتبی و ابتدايی و در بين مديران بيشترين فراوانی به گروه با تحصيالت دانشگاهی اختصاص دارد. کمترين فراوانی براي اعضا مربوط به گروه با تحصيالت راهنمايی و براي مديران به گروه بیسواد مربوط میشود. حدود 22 درصد اعضا بیسوادند و 41 درصد از آنها تحصيالت ابتدايی دارند. بديهی است کم- سوادي اعضا میتواند سبب بروز بسياري از مسايل و مشکالت در شرکتها شده از جمله موانع مستقيم و يا غيرمستقيم بر سر راه موفقيت شرکتها بهحساب آيد. واقعيتی که بهنظر میرسد اکثر شرکتهاي تعاونی در ايران با آن دست به گريبانند Bazrafshan & shahin, ( 2010) جدول 4. توزيع فراوانی سطح تحصيالت اعضا و مديران نمونه سطح تحصيالت بیسواد مکتبی و ابتدايی راهنمايی متوسطه دانشگاهی کل مورد مطالعه فراوانی 35 اعضا درصد 21/9 فراوانی 2 مديران درصد 2/6 29/5 9/0 19/2 39/7 100 23 7 15 31 78 41/3 6/3 18/8 11/9 100 66 10 30 19 160 توزيع فراوانی ميزان تجربه مديريتی مديران شرکت- هاي تعاونی توليد روستايی جامعه مورد مطالعه در جدول 5 نشان داده شده است. جدول 5. توزيع فراوانی تجربه مديريتی مديران نمونه مورد تجربه کل مطالعه تجربه مديريتی )سال( کمتر از 5 سال فراوانی 38 مديران درصد 48/7 33/3 5 تا 10 سال 26 بيش از 10 17/9 100 14 78 بر اين اساس مالحظه میشود که تجربه 49 درصد از مديران کمتر از 5 سال است. همچنين بر اساس يافتهها ميانگين تجربه مديريتی مديران تنها 1/5 سال میباشد که اين خود میتواند يکی از مشکالتی باشد که شرکتها با آن درگيرند. در جدول 6 ميزان ادراکات و انتظارات اعضاي شرکت- ها در هر يک از ابعاد پنجگانه و نيز شکاف بين آنها و همچنين سطح معنیداري در آزمون مقايسه ميانگينها نشان داده شده است. از آنجا که عدم نرمال بودن توزيع دادهها با استفاده از روش کولموگروف- سمينرنف و شاپيرو ويلک به اثبات

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره 47-2 شماره 1395 2 318 رسيد از آزمون ناپارامتريک ويلکاکسون براي مقايسه ميانگين انتظارات و ادراکات استفاده شد. چنانچه دادههاي جدول 6 نشان میدهد اختالف بين ميانگين انتظارات و ادراکات اعضاي شرکتهاي تعاونی توليد روستايی استان منطقه پژوهش از عملکرد کلی شرکت در سطح اطمينان 95 درصد معنیدار میباشد. بنابراين میتوان پذيرفت اين شرکتها در مجموع نتوانستهاند انتظارات اعضا را برآورده کنند. اين دادهها همچنين نشان میدهد اختالف بين ميانگين انتظارات و ادراکات اعضاي شرکتها در همه ابعاد مدل بهجز ب عد اطمينان خاطر در سطح اطمينان 95 درصد معنیدار است. بنابراين میتوان نتيجه گرفت که اين شرکتها به- جز در ب عد اطمينان نتوانستهاند در ساير ابعاد که ميانگين انتظارات بهطور معنیداري باالتر از ميانگين ادراکات است انتظارات اعضا را برآورده سازند. ميانگين ادراکات ميانگين انتظارات شکاف کيفيت آمارهZ سطح معنی داري جدول 6. رضايتمندي اعضاي شرکتهاي تعاونی توليد روستايی در ابعاد مختلف عملکرد شرکت بعد فيزيکی بعد قابليت اعتماد بعد پاسخگويی بعد اطمينان بعد همدلی 3 /3357 3 /8521-0/5164-6/233 0 /000 3 /3543 3 /3794-0/0251-0/598 0/55 3 /2746 3 /9097-0/6351-6/759 0 /000 3 /6253 4 /2392-0/6139-6/263 0 /000 3 /0438 3 /5012-0/4574-4/448 0 /000 3 /3379 3 /7490-0/4111-5/010 0 /000 بهمنظور مقايسهي ميزان رضايتمندي اعضا از خدمات ارايه شده در بين شرکتهاي تعاونی توليد روستايی مورد مطالعه ميانگين انتظارات و ادراکات اعضا از عملکرد کلی شرکت و نيز اختالف بين آنها بهطور جداگانه در تکتک شرکتها محاسبه شد و با استفاده از آزمونهاي کولموگروف- سمينرنف و شاپيرو ويلک نرمالبودن توزيع دادهها مورد بررسی قرار گرفت. سپس بهدليل عدم نرمالبودن توزيع دادهها از آزمون مقايسه ميانگين کروسکال واليس استفاده شد و با استفاده از روش تحليل خوشهاي يا کالستر شرکتها به سه گروه موفق نيمهموفق و ناموفق دستهبندي شدند. جدول 7 ميانگين انتظارات و ادراکات و نيز شکاف کيفيت خدمات در بين سه گروه را نشان میدهد. در اين پژوهش با توجه به ميانگين دامنه تغييرات شکاف کيفيت خدمات در شرکتها شکاف بين )1/2-( تا صفر به عنوان شرکتهاي نيمه موفق شرکتهايی با شکاف کيفيت خدمات پايينتر از )1/2-( به عنوان شرکتهاي ناموفق و شرکتهايی با شکاف کيفيت خدمات باالتر از صفر به عنوان شرکت موفق درنظر گرفته شدهاند. جدول 7.مقايسه شرکتهاي تعاونی توليد روستايی از سطح موفقيت شرکت موفق نيمه موفق ناموفق نظر ميزان رضايتمندي اعضا ادراکات 4/3082 انتظارات 3/7432 شکاف کيفيت خدمات 0/565-0/5176-1/6938 3/8346 3/5743 3/3170 1/8805 کروسکال واليس df=12 Sig=0/000 چنانچه نتايج آزمون کروسکال واليس نشان میدهد اختالفی معنیدار بين ميانگين رضايتمندي اعضاي شرکتها از عملکرد کلی شرکتشان در سطح اطمينان 95 درصد وجود دارد. بهعبارت ديگر ميزان رضايتمندي اعضاي همه شرکتها يکسان نيست. بهمنظور شناسايی عوامل مؤثر بر موفقيت شرکتها از روش رگرسيون چندمتغيره استفاده شد. از اينرو تمام عوامل مديريتی که احتمال دخالتشان در موفقيت شرکتها وجود داشت وارد معادله رگرسيونی گرديد و براي جلوگيري از ايجاد

319 مهديان و همکاران: ارزيابی عوامل مديريتی موثر بر ميزان موفقيت شرکت هاي تعاونی... جدول 8. متغيرهاي مستقل در معادله رگرسيونی سهم شرکت از درآمد اعضا سن اعضا سن مديران وضعيت تأهل اعضا سطح تحصيالت مديران سطح تحصيالت اعضا تجربه مديران تجربه کشاورزي اعضا مهارتهاي فنی مهارتهاي انسانی ضعيف مهارتهاي )پايه( ضعيف )پايه( متوسط ادراکی متوسط قوي قوي ضعيف اعتقاد به )پايه( ضعيف )پايه( متوسط مشارکت متوسط قوي قوي خطا در محاسبات نيز تعدادي از ويژگیهاي فردي اعضا وارد اين معادله شد. روش کار به اينصورت بود که پس از آنکه به روش تحليل عاملی شاخصهاي مهارتهاي سهگانه مديريتی و نيز اعتقاد مديران به مشارکت اعضا در امور ساخته شد ميانگين اين شاخصها در 13 شرکت بهطور جداگانه محاسبه شد. سپس براي هر شاخص ک د سه دسته ضعيف متوسط و قوي تعريف شد. آنگاه گروه 1 يعنی سطح ضعيف بهعنوان پايه در نظر گرفته شد و دو سطح ديگر بهروش باينري بهطور جداگانه تغيير ک د داده شدند. به اين ترتيب به ازاي هر شاخص دو شاخص در سطح متوسط و قوي ساخته شد. سپس نرمال بودن جز اخالل رگرسيون با استفاده از آزمون شاپيرو ويلک مورد تأييد قرار گرفت. در مجموع متغيرهاي مستقل در معادله رگرسيون شامل موارد نشان داده شده در جدول 8 میباشند. VIF 4/3 2/1 1/3 1/9 2/2 R 2 =0/804 جدول 9. رگرسيون چند متغيره براي شناسايی عوامل موثر بر شکاف کيفيت خدمات تولرانس Sig. Beta S.E.B B عنوان متغير 0/00-0/15 0/93 عرض از مبدا 0/23 0/00-0/51 0/13-0/94 مهارت انسانی )قوي( 0/45 0/00-0/47 0/09-0/85 مهارت ادراکی )قوي( 0/72 0/00-0/26 0/08-0/52 اعتقاد به مشارکت )قوي( 0/51 0/00-0/21 0/01-0/05 ميزان تحصيالت 0/44 0/00-0/33 0/01-0/06 تجربۀ مدير F=126/2 Sig=0/00 از پس از وارد کردن متغيرها در معادله رگرسيون 6 متغير در حضور هم باالترين تأثير را نسبت بهساير متغيرهاي مستقل داشتند. مقدار تأثير هريک از متغيرها و نيز ميزان واريانسی که متغيرهاي مستقل درمجموع از متغير وابسته تبيين میکنند در جدول 9 آمده است. بر اساس نتايج جدول 9 معنیدار بودن آمارۀF در سطح 95 درصد اطمينان بيانگر حداقل مفروض تعيين متغيرهاي از يکی تاثير پذيري متغير وابسته مستقل میباشد. در مدل بدست آمده مدل درصد تغييرات روستايی منفی متغيره يا R 2 =0/804 خطی میباشد متغير توسط متغيرهاي ضرايب رگرسيون موفقيت در که بيانگر خط معادله مقدار ضريب تبيين تعاونیهاي 80 توليد مستقل مدل است. عالمت نشان میدهد که هرچه مستقل افزايش يابند شکاف کيفيت خدمات که ناشی از اختالف بين انتظارات و ادراکات اعضا میباشد کاهش میيابند و بهعبارتی شرکت انتظارات اعضاي خود را بيشتر برآورد کرده است. نتيجهگيري و پيشنهادها يافتهها نشان داد که در مجموع شرکتهاي تعاونی توليد روستايی در برآوردن انتظارات اعضاي خود موفق Karami & )2008( نبودهاند. يافتههاي al. Amini et )2010( NekoueeNaeeni et al. )2013( Agahi al. )2009( Hovelaque et al. )2001( Bruynis et و Unal et al. )2009( که همگی مويد عدم رضايت اعضا از عملکرد شرکتها میباشد همسو با اين دستاورد پژوهش است. همچنين يافتهها نشان میدهند که ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی با مديران با مهارتهاي انسانی قوي 0/94 واحد بيشتر از ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی با مديران با مهارت انسانی ضعيف )سطح پايه( است. از آنجا

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره 47-2 شماره 1395 2 320 که بر اساس تعاريف بيان شده مهارت انسانی يعنی داشتن قدرت و توانايی در زمينه ايجاد تفاهم و همکاري و انجام کار بهوسيله ديگران و نيز با توجه به اينکه تعاونیها بر پايه مشارکت و همکاري اعضا بنا نهاده شدهاند و دوام و بقاي آنها در گرو مشارکت اعضا میباشد جاي ترديدي بر اهميت مهارتهاي انسانی مديران بر موفقيت شرکتهاي تعاونی نمیماند. در واقع میتوان گفت مهارتهاي انسانی مديران هم بهصورت مستقيم و هم به- صورت غيرمستقيم بر موفقيت شرکتهاي تعاونی اثرگذار است. با توجه به تعريف شاخص موفقيت در اين پژوهش که معادل ميزان رضايت اعضا درنظر گرفته شده مهارتهاي انسانی قويتر مديران هم باعث ايجاد جو دوستانهتري در شرکتها شده در نتيجه بر ميزان رضايت اعضا میافزايد و هم به جلب و جذب بيشتر اعضا براي همکاري و مشارکت میانجامد. يافتههاي )2008( Amini et al. Karami & Agahi )2009( Daneshvarkakhaki et al. Bruynis et و )2013( Gholifar & Baniasadi )2013( al. )2001( نتيجه بهدست آمده را تأييد میکنند. همچنين ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی با مديران با مهارتهاي ادراکی قوي 0/851 واحد بيشتر از ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی با مديران با مهارت ادراکی ضعيف )سطح پايه( Daneshvarkakhaki et al. میباشد. )2009( حاصل پژوهشهاي Torkaman & )2013( Karami & Agahi و )2010( Afshar نتيجه به- دست آمده را تأييد میکند. اين در حالیست که بين ميزان موفقيت شرکتها با مهارت فنی مديران ارتباط معنیداري ديده نشد. با توجه به بررسیهاي انجام شده در سالهاي اخير سازمان تعاون روستايی استان اقدام به برگزاري دورههاي آموزشی با موضوعات اصول حسابداري اصول بودجهبندي اصول بازاريابی و آشنايی با قوانين بيمه و ماليات کرده و مديران شرکتها را ملزم به شرکت در کالسها نموده است. از آنجايی که پرسشنامه به شيوه خوداظهاري تکميل شده مديرانی که اين دورهها را گذرانده بودند سطح مهارتهاي فنی خود را قوي میدانستند در حالیکه کاربرد اصول تئوري ذکر شده در دورههاي آموزشی نياز به کسب تجربه دارد و اين مديران چندان بهرهاي از اين مهم نداشتند. افزايش يافتههاي پژوهش نشان میدهد که در ازاي يک واحد سطح تحصيالت و تجربه مديريتی مديران به ترتيب 0/053 و 0/068 واحد ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی افزايش میيابد. نتايج پژوهشهاي et al. Karami & Agahi )2009( )2007( و Nyoro )2006( Daneshvarkakhaki Carlberg et al. )2013( Alexander )2009( نيز اين نتيجه را تأييد میکند. در واقع میتوان گفت تجربه مديريتی تا حد زيادي باعث تقويت مهارتهاي سهگانه در مديران شده ضمن اينکه آنها را در غلبه بر مشکالت توانمند میسازد به آنها می- آموزد تا چگونه در اعضا ايجاد انگيزه کرده آنها را در جهت پيشبرد اهداف تعاونی راهنما باشند. بر اساس نتايج بدست آمده ميزان موفقيت شرکت- هاي تعاونی با مديران با اعتقاد بهمشارکت اعضا در سطح قوي 0/527 واحد بيشتر از ميزان موفقيت شرکتهاي تعاونی با مديران با اعتقاد به مشارکت ضعيف )سطح پايه( میباشد. میتوان پذيرفت که مهارتهاي انسانی مديران با افزايش امکان مشارکت اعضا بهطور غيرمستقيم نيز بر موفقيت تعاونیها اثرگذار است. يافتههاي Amini et al. )2000( )2001( Bhuyan )1996( Karantininis &Zago Hakelius )2001( )2008( Wadsworth Gunn و )2004( Didi کنند. )2006( اين نتيجه را تأييد می- چنانچه گفته شد اگرچه نزديک به درصد از 40 مديران تعاونیهاي منطقه پژوهش داراي تحصيالت دانشگاهی میباشند اما هنوز بيش از 30 درصد آنها را افراد با تحصيالت ابتدايی و حتی پايينتر تشکيل می- دهند. شايد بتوان ريشه اين مشکل را در انتخاب هيئت مديره از بين اعضايی که جملگی کمسوادند جستجو کرد. چنين افرادي شايد از آن بصيرت و شايستگی بايستهاي که براي انتخاب مديران عاملی با سطح تحصيالت مکفی و توانمنديهاي مديريتی الزم بايد برخوردار باشند برخوردار نباشند. در واقع انتخاب هيئت مديره از بين اعضاي کمسواد قدرت اخذ تصميمات صحيح و انجام اقدامات قاطعانه و همچنين قدرت ريسک را در اين شرکتها کاهش میدهد و مانع از رقابت اقتصادي اين سازمانها با ساير بنگاههاي اقتصادي میشود. در اينجاست که دولت از طريق ارايه راهکارهاي مناسب براي

321 مهديان و همکاران: ارزيابی عوامل مديريتی موثر بر ميزان موفقيت شرکت هاي تعاونی... اصالح قوانين و مقررات بخش تعاون و نيز ايجاد زيرساختهاي الزم در جهت توانمندسازي اعضاي تعاونیها بايد نقش راهبردي خود را ايفا نمايد تا از اين طريق نيروهاي جوان و تحصيل کرده بههمکاري با تعاونیها تشويق شوند. از اينرو پيشنهاد میشود تا ضمن تدوين برنامههاي آموزشی مرتبط با توانمندسازي مديران فعلی در کوتاه مدت پژوهشهايی با هدف آگاهی از روشهاي بهبود مهارتهاي مديريت تعاونیها و اتخاذ سياستهاي کاربردي براي ايجاد گرايش و جذب نيروهاي جوان و تحصيلکرده در اين تشکلها در دستور کار قرار داده شود تا دولت در انجام وظايف راهبرديش در اين ارتباط دچار سيکل باطل و معيوب آزمون و خطا نشود. REFERENCES 1. Abasi, R., Rasoolzadeh, B., & Abasi, P. (2009). Factors Affecting Success and Failure of Producers Coops in Ardabil Province. Taavon, 20 (210-211), 70-90 (In Farsi) 2. Abdollahi, M. (1998), Farming Systems, (2th ed.). Tehran: Deputy of Extension and Farming Systems, Ministry of Agri- Jahad. (In Farsi) 3. Alaghehband, A. (2009), Theoretical Foundations and Principles of Educational Administration, (21th ed.). Tehran: nashrebesat. (In Farsi) 4. Alexander, W. G. (2009), Cooperation in the European Market Economics, (3th ed.). London: AsiaPublishing House. 5. Allan, Y. (2003). Customer satisfaction measurement practice in Taiwan hotels. International Journal of Hospitality Management, 23 (4), 397 408. 6. Amini, A.M., Hamedani, Z.A., & Ramezani, M. (2008). Assessment of the Most Importtan Intra- Organizational Factors on Success of the Tehran's Poultry Agricultural Cooperatives. Journal of science and technologeof agriculture and natural reasources, 12(1), 285-295. (In Farsi). 7. Bazrafshan, J., &Shahin, H. (2010).The pathology of rural production cooperative in Iran.Fourth International Congress of the Islamic World Geographers, 14-16 April 2010: zahedan. (In Farsi) 8. Bhuyan, S. (2007). The people factor in cooperatives: An analysis of members attitudes and behavior, Canadian Journal of Agricultural, 55 (3), 275 298. 9. Bruynis, C., Goldsmith, P. D., Hahn, D. E., & Taylor, W. J. (2001). Critical Success Factors for Emerging Agricultural Marketing Cooperatives. Journal of cooperation, 16 (2), 14-24 10. Carlberg, J., Clement, E. W., & Rodney, B. H. (2006). Success Factors for New Generation Cooperatives.International Food and Agribusiness Management Review, 9 (1), 62-81. 11. Daneshvarkakhaki, M., aghel, H., Hatef, H., & sarvari, A. (2009). The role of management in Performance Rural production cooperatives in KhorasanRazavi Province. Journal of Rural Development Studies, 12 (4), 23-37. (In Farsi) 12. De vaus, D. (1997), Surveys In Social Research, Translation: Nayebi, H. (1th ed.). Tehran: nashreney. (In Farsi) 13. Didi, B. (2004). Short communication fishing cooperatives participation in managing nearshore resources: The case in Capiz, central Philippines. Fisheries Research, 67 (1), 81 91. 14. Divandari, A., &delkhah, J. (2005).designing and providing a model for customer satisfaction measurement of mellat bank based on it. Iranian journal of trade studdies, 10 (37), 185 223. (In Farsi) 15. Gholifar, E., & Baniasadi, M. (2013). Factors the Success of Rural Cooperatives in Zanjan Province from Managers perspective: Application of AHP Method. Iran Agricultural Extension and Education Journal, 8(1), 77-87. (In Farsi) 16. Gunn, C. (2006). Cooperatives and market failure: Workers cooperatives and system mismatch. Review of Radical Political Economics, 38 (3), 345 354. 17. Hakelius, K. (1996), Cooperative values farmers cooperatives in the minds of the farmers, (5th ed.). Swedish: Uppsala: Swedish University of Agricultural Sciences. 18. Hovelaque, V., Duvaleix-Treguer, S., & Cordier, J. (2009). Effects of constrained supply and price contracts on agricultural cooperatives. European Journal of Operational Research, 199 (3), 769 780. 19. Jamal, A., & Kamal, N. ( 2002). Customer satisfaction and retail banking: an assessment of some of the key antecedents of customer satisfaction in retail banking. International Journal of Bank Marketing, 20(4), 146-160 20. Karami, Sh., & Agahi, H. (2013). Analysis of Social -Cultural Factors Effecting of Production Cooperatives' Success (Greenhouse) in Kermanshah Province, Iranian Journal of Agricultural Economics and Developmen Research, 44 (2), 259-269 (In Farsi) 21. Karantininis, K., & Zago, A. M. (2001). Endogenous membership in mixed duopsonies. American Journal

مجله تحقيقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ايران دوره 47-2 شماره 1395 2 322 of Agricultural Economics, 83 (5), 1266 1272. 22. Katz, R. L. (1991), Skills of an effective administer, (4th ed.). Boston: Harvard business review. 23. Lhsayyzadeh, A. (2008), Iran Sociology of Agriculture, (1th ed.). Tehran: Samt Publisher. (In Farsi) 24. Moghimi, M. (2009). Organization and Management, a Research Approach, (5th ed.). Tehran: Termeh. (In Farsi) 25. NekoueeNaeeni, S.A., Alibeygi, A. H., & Zarafshani, K. (2010). Factors Affecting the Success of Rural Cooperatives in Kermanshah County of Iran. Journal of Rural Development Studies, 12 (4), 1-22. (In Farsi) 26. Nyoro, J. K., & Ngugi, I. K. (2007), A qualitative analysis of success and failure factors of agricultural cooperatives in central Kenya. PP. 13-33. In: C. B. Barret, A. g. Mude, J. M. Omiti (Eds.), Decentralization and the social economics of development: lessons from Kenya, Vol. 2 Part 1. Wallingford [u.a.]: CABI. 27. Pezeshki Rad, A., &kianimehr, H. (2001).The role of rural production cooperatives in improving the technical and economic Wheat Farmers city of Sabzevar.Journal of Agricultural and Development Economics, 9 (34), 343-362. (In Farsi) 28. Scheaffer, R., Mendenhall, W., & Lyman, O. (1990), Elementary survey sampling, (3th ed.). Michigan: Duxbury Press. 29. SeyedAbbaszadeh, M. (1995), Generalities Educational Management, (3th ed.). Urmia: Urmia University. (In Farsi) 30. ShabanaliFami, H., Choobchian, SH., RahimZadeh, M., &Rasooli, F. (2006). Identification and Analysis of Success Structures of Women Cooperative Societies in Iran. Women Studies Journal. 4(2), 89-109. (In Farsi). 31. Torkaman, M., & Afshar, M. (2010). Examining the strengths and weaknesses of managers and approaches to improve mangement skills in active entrepreneurial cooperatives of Hamedan province.taavon, 21 (2), 111-127 (In Farsi) 32. Unal, V. U., Guclusoy, H., &Franquesa, R. (2009). A comparative study of success and failure of fishery cooperatives in the Aegean, Turkey.Journal of Applied Ichthyology, 25(4), 394 400. 33. Wadsworth, J. (2001). Keep the co-op candle burning. RuralCooperatives Journal, 79(3), 9-20. 34. Zaki, M. (1998).Survey social dimensions of managers' philosophical subjectivity.journal of management knowedge, 11 (42), 147-159. (In Farsi)

323 مهديان و همکاران: ارزيابی عوامل مديريتی موثر بر ميزان موفقيت شرکت هاي تعاونی... ضمائم وضعيت موجود و مطلوب بعد فيزيکی بعد قابليت اعتماد بعد پاسخگويی بعد اطمينان بعد همدلی جدول )1( ابزار سنجش ميزان رضايتمندي اعضا کافی بودن تعداد ماشينآالت فضاي کافی و شرايط مناسب ساختمانهاي شرکت مناسب بودن زمينهاي کشاورزي و راههاي دسترسی مناسب بودن امکانات آبياري نگهداري مناسب اسناد و مدارک خوش قول بودن در ارائه خدمات دقت در ارائه خدمات اعتماد به مديران و کارکنان شرکت اطالع همه اعضا از امکانات و خدمات موجود در شرکت پاسخگو بودن مديران و کارکنان شرکت رفتار دلسوزانه و مسئوليتپذير مديران و کارکنان شرکت رفتار مودبانه و محترمانه مديران و کارکنان شرکت متواضع بودن رفتار مديران و کارکنان شرکت دانش و مهارت کافی مديران و کارکنان شرکت دسترسی يکسان همه اعضا به امکانات شرکت وجود روابط انسانی مستحکم بين اعضا مناسب بودن ساعات کار و محل دفتر شرکت جدول )2( سنجش مهارتهاي سهگانه مديريتی مهارت فنی مهارت انسانی مهارت ادراکی فنی مديريتی فنی کشاورزي توانايی کار با کامپيوتر و اينترنت آشنايی با اصول حسابداري آشنايی با اصول برنامهريزي و بودجهبندي آشنايی با روشهاي بازاريابی آشنايی با اصول کاشت آشنايی با روشهاي صحيح برداشت آشنايی با مديريت تلفيقی آفات آشنايی با افزايش راندمان آبياري برقراري ارتباط کنترل استرس ايجاد انگيزه در بين اعضا مجاب نمودن افراد ايجاد رابطه دوستانه در بين اعضا توانايی جلب مشارکت قدرت تاثيرگذاري توانايی افزايش بهرهوري توانايی مديريت بحران توانايی تجزيه و تحليل و حل مسائل توانايی تصميمگيري در شرايط سخت توانايی هدفگذاري و تعيين چشمانداز بلند مدت